ข้อควรพิจารณาในการจัดการให้อาหารโคนม

ข้อควรพิจารณาในการจัดการให้อาหารโคนม

                   การเลี้ยงโคนมให้ประสบผลสำเร็จเป็นเรื่องที่ผู้เลี้ยงต้องเอาใจใส่ดูแลโคของตนอย่างใกล้ชิด ผู้เลี้ยงจำเป็นต้องมีความรู้ความชำนาญค่อนข้างมากเกี่ยวกับการจัดการ การให้อาหารโคนม เพื่อจะให้สามารถปรับเปลี่ยนวิธีการให้อาหารตามสภาวะของอาหารและความต้องการของโคที่มีในขณะนั้น โดยที่โคนมยังให้ผลผลิตได้เต็มที่ อาหารจึงเป็นปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อความสำเร็จของการเลี้ยงโคนม ผู้เลี้ยงโคนมมักจะพบปัญหาเกี่ยวกับการขาดแคลนอาหารสัตว์ ขาดความรู้ในการให้อาหารโคนม ทำให้โคนมให้ผลผลิตต่ำ และเกิดปัญหาหลายอย่างตามมาเกี่ยวกับสุขภาพโคเช่น การเป็นสัดล่าช้า การผสมไม่ติด ปัญหาลูกโคแคระแกรน เป็นต้น   ปัญหาเหล่านี้ล้วนส่งผลให้เกษตรกรมีรายได้ลดลง ดังนั้น ข้อที่ควรพิจารณาในการจัดการและการให้อาหารโคนมดังนี้

1.       การจัดการฟาร์มโคนม

2.       การให้อาหารโคนม

การจัดการฟาร์มโคนม

                   ในการบริหารผู้จัดการกิจการใด ๆ ต้องเข้าใจถึงกระบวนการหรือขั้นตอนของกิจการนั้นเป็นอย่างดี อย่ามุ่งแต่ประหยัดหรือทำกำไรให้มาก ๆ ไม่แน่ว่ากิจการนั้น ๆ จะสำเร็จเสมอไป ผลที่ตามมาส่วนมากมักจะล้มเหลวมากกว่า ทำนองเดียวกับการเลี้ยงโคนม ถ้ามุ่งแต่จะเพิ่มผลผลิตโดยการลดต้นทุนค่าอาหารให้ต่ำที่สุด ไม่คำนึงถึงตัวสัตว์และผลที่ตามมาจะเป็นผลเสียมากกว่าผลดี เช่น การลดต้นทุนอาหารข้น หรือซื้ออาหารข้นราคาถูกมาเลี้ยงโดยไม่ได้คำนึงถึงคุณภาพทางโภชนะของอาหาร ความต้องการอาหารของโคนมและคุณภาพของอาหารหยาบแล้ว โคนมที่ปรับปรุงพันธุ์มาดีให้นมสูง ๆ ก็จะให้นมต่ำลงไม่ได้เท่าพันธุกรรม แม่โคจะซูบผอม ผลตามมาคือ โคเป็นสัดช้าและผสมติดยาก โคอาจจะตายได้จากสภาพผสมผสานของความเสียหายจากระบบการย่อยอาหารผิดปกติและสภาวะการขาดสารอาหาร สิ่งที่ผู้จัดการควรทำความเข้าใจเบื้องต้น คือ

1.       ตัวโค อย่างน้อยก็ต้องรู้ว่าโคที่เลี้ยงอยู่นั้นให้นมโดยเฉลี่ยวันละเท่าไร น้ำนมที่แม่โคผลิตออกมาทุกหยดมาจากไหนแน่นอนต้องมาจากอาหาร โดยมีเต้านมทำหน้าที่เป็นโรงงานเปลี่ยนอาหารหรือโภชนะที่ถูกดูดซึมเข้าไปในกระแสเลือดให้เป็นน้ำนม ฉะนั้นถ้าแม่โคมีพันธุกรรมให้นมได้สูง ความต้องการอาหาร เช่น โปรตีน พลังงาน แร่ธาตุ และวิตามินต่าง ๆ ย่อมมีความต้องการสูงตามไปด้วย ถ้าโคได้รับโภชนะในแต่ละวันไม่พอกับความต้องการของเต้านมในการผลิตน้ำนม โคจะดึงอาหารที่สะสมไว้ในร่างกายโดยเฉพาะไขมันออกมาช่วยในการสร้างนม โคก็จะผอมลงหลังคลอด นั่นคือสัญญาณบ่งชี้ว่า โคได้รับโภชนะในแต่ละวันไม่พอ ถ้าเหตุการณ์ดำเนินติดต่อไปเรื่อย ๆ ผลที่เกิดขึ้น คือ การให้นมของโคตัวนั้นจะให้นมน้อยลงกว่าความสามารถที่จะให้ โคจะผอมมาก ๆ ขึ้น เป็นสัตว์หลังคลอดจะเกิดช้า หรือไม่เกิด และถ้าเกิดอาจผสมติดยาก

2.       กำหนดแผนการให้อาหารตลอดทั้งปี คือการควบคุมวัตถุดิบอาหารสัตว์ต้องมีปริมาณและคุณภาพให้สม่ำเสมอโดยตลอดทั้งปี และจำเป็นต้องควบคุมให้ดำเนินไปด้วยดีสม่ำเสมอ ถ้าขาดอย่างใดอย่างหนึ่งจะเกิดผลเสียตามมาทันที ส่งผลให้โคหมดสภาพและเป็นการยากที่จะแก้ไข ตรงนี้ถ้าผู้จัดการมีความรู้ด้านอาหารสัตว์สามารถผสมผสานปรับเปลี่ยนวิธีการให้อาหารก็จะสามารถแก้ปัญหาไปได้ นอกจากนั้นยังมีปัจจัยอื่น ๆ อีกมาก

3.       การพัฒนาและปรับปรุงพันธุ์โคนมต้องมีการคัดทิ้งโคที่ให้นมน้อย เปลี่ยน หรือหาซื้อโคที่ให้นมดีมาเข้าฝูง เลี้ยงโคที่ให้นมมากน้อยตัว จะดีกว่าการเลี้ยงแม่โคที่ให้นมน้อยไว้หลาย ๆ ตัว ซึ่งจะไม่สามารถจัดการฟาร์มได้อย่างมีประสิทธิภาพ และลดต้นทุนการผลิตได้เลย

4.       ปัจจัยภายนอก เช่น โรคพยาธิ โรคเต้านมอักเสบ ต้องรีบแก้ไขทันทีที่พบ อย่าปล่อยทิ้งไว้จะทำให้สูญเสียมากขึ้น

ถ้าผู้จัดการหรือผู้เลี้ยงโคได้เข้าใจพื้นฐานตรงนี้ก็จะสามารถจัดการให้ระบบต่างๆ ดำเนินไปด้วยดีและผู้เลี้ยงต้องไม่ลืมว่าประสิทธิภาพการเปลี่ยนอาหารเป็นน้ำนมของโคแต่ละตัว จะมีความสัมพันธ์กับผลผลิตน้ำนมที่ให้เสมอ ถ้าโคให้นม/วันมากขึ้น ต้นทุนค่าอาหารต่อหน่วยของน้ำนมก็จะยิ่งถูกลงเช่นกัน

การให้อาหารโคนม

                   ในการให้อาหารโคนม ผู้เลี้ยงต้องเข้าใจถึงความต้องการอาหารของโคนมเสียก่อน โคนมต้องการอาหารไปใช้ประโยชน์อะไรบ้าง นอกจากการให้นม ความต้องการโภชนะของโคนมสามารถจะแบ่งออกได้ตามหน้าที่ที่ใช้ประโยชน์ในร่างกาย คือ ใช้โภชนะเพื่อการดำรงชีพ ใช้โภชนะเพื่อการเจริญเติบโต ใช้โภชนะเพื่อการสืบพันธุ์ ใช้โภชนะเพื่อการเคลื่อนไหว โภชนะต่าง ๆ ที่โคต้องการได้มาจากอาหารโคนม แบ่งออกได้ เป็น 2 ชนิด คือ

1.       อาหารหยาบ มีเยื่อใยสูง คุณค่าทางอาหารของอาหารจะเปลี่ยนแปรไปตามฤดูกาล สภาพดิน และชนิดของอาหารหยาบนั้น แต่โดยทั่วไปคุณค่าทางอาหารจะค่อนข้างต่ำผู้เลี้ยงต้องตระหนักในเรื่องนี้ตลอดเวลา โดยเฉพาะโคนมที่กำลังให้นม ถ้าได้กินอาหารหยาบไม่พอจะทำให้ปริมาณกรดอะซิติคที่ผลิตได้ต่ำและมีผลทำให้ไขมันในน้ำนมลดต่ำไปด้วย เพื่อทำให้ขบวนการย่อยอาหารและการผลิตไขมันในน้ำนมเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ อาหารหยาบที่ให้ไม่ควรจะต่ำกว่า 1-1.5% ของน้ำหนักตัว หรือมี ADF ไม่ต่ำกว่า 19-21% หรือ CF ไม่ต่ำกว่า 18%

คุณภาพของอาหารหยาบเป็นเรื่องสำคัญ

                   หลักในการให้อาหารที่ดีแก่แม่โค คือให้มันได้รับอาหารหยาบที่มีคุณภาพดีที่สุด เพราะธรรมชาติของแม่โคเป็นสัตว์เคี้ยวเอื้องเกิดมาเพื่อกินหญ้า พืชอาหารสัตว์โดยเฉพาะ อย่างไรก็ตามแม่โคที่ให้นมตามปกติถึงจะให้มันกินอาหารหญ้าอย่างดีเต็มที่ ก็นับว่ายังไม่พอ ควรจะต้องเสริมอาหารข้นให้มันกินบ้างยิ่งในแม่โคที่ให้นมมาก ๆ ถึงแม้จะให้หญ้าดีและมีอาหารข้นให้กินเต็มที่ บางทีก็ยังไม่พอโดยเฉพาะในช่วงต้นของการให้นม ซึ่งจะทำให้น้ำหนักตัวลดลง ดังนั้นการเสริมอาหารข้นให้มันกินจะต้องพิจารณาถึงระดับการผลิตและสุขภาพของร่างกายของมันด้วย

                   หญ้าที่จะตัดให้กิน หรือจะปล่อยให้สัตว์ลงแทะเล็มควรจะอยู่ในระยะที่มันกำลังเจริญงอกงามเต็มที่แต่ยังไม่ถึงระยะแก่ เพราะว่า หญ้าหรือพืชอาหารสัตว์ที่ยังไม่แก่จะให้ประโยชน์หลายประการกล่าวคือ

1.       มีส่วนประกอบของโปรตีนและพลังงานสูงกว่า

2.       สัตว์ชอบกินและกินได้มากกว่า

3.       สามารถย่อยได้ง่ายและมีการย่อยได้สูง

4.       เป็นช่วงที่ให้ผลผลิตที่เป็นประโยชน์ต่อสัตว์สูงที่สุด

5.       ช่วยนำไปใช้สร้างน้ำนมได้อย่างมากและเป็นการช่วยลดอัตราการเสริมอาหารข้นลง

6.       ช่วยลดต้นทุนในการผลิตและเพิ่มกำไร

เมื่อคุณภาพของหญ้าหรือพืชอาหารสัตว์ที่แม่โคได้รับมีคุณภาพต่ำลง ก็จะทำให้แม่โคกินน้อยลง การย่อยได้ของพืชน้อยลง โภชนะที่แม่โคจะได้รับก็จะยิ่งน้อยลงไป การให้นมก็จะลดลง

2.       อาหารข้น เป็นอาหารที่มีความเข้มข้นของโภชนะสูง อาจแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม

2.1     อาหารพลังงาน จะให้พลังงานสูง เช่น ปลายข้าว ข้าวโพด มันเส้น รำ เป็นต้น

2.2     อาหารโปรตีน จะให้โปรตีนสูง เช่น กากถั่วเหลือง ปลาป่น ใบกระถิน ใบมันสำปะหลังแห้ง กากฝ้าย เป็นต้น

อาหารข้นมีความสำคัญต่อโคมาก เช่นเดียวกับอาหารหยาบเพราะโคกินอาหารหยาบอย่างเดียวจะโตช้าให้นมน้อย ต้องเสริมด้วยอาหารข้น การใช้อาหารข้นเสริมต้องคำนึงถึงคุณค่าของอาหารหยาบ ปริมาณการใช้อาหารข้นตามสภาพร่างกาย น้ำหนักและปริมาณการให้ผลผลิต โดยผู้ให้ต้องสังเกตถึงระดับอาหารที่ให้กับปริมาณการตอบสนองของการให้นม พื้นฐานในการพิจารณาการให้อาหารต้องดูที่ผลตอบแทนแต่ก็อาจจะแตกต่างกันไปในแต่ละแห่งและแต่ละสถานการณ์ ซึ่งผู้เลี้ยงต้องปรับให้เหมาะกับสถานการณ์ของแต่ละแห่ง

คำแนะนำในการให้อาหารโคนมในฤดูกาลต่าง ๆ

เกษตรกรควรดูรอบ ๆ ตัวเอง รอบ ๆ บ้าน รอบ ๆ สวน ว่าเรามีอาหารอะไรบ้างจะให้โคกินได้ อาหารต่าง ๆ ที่มีอยู่รอบ ๆ บ้านนั้น จะเป็นแหล่งอาหารที่มีความสำคัญมาก และควรหันมาใช้อาหารที่มีอยู่ให้มากยิ่งขึ้น ทั้งหญ้าและผลพลอยได้จากการเกษตร โดยมีรูปแบบการให้อาหารโคนมดังนี้

หน้าฝน

อาหารหยาบ       ใช้หญ้าในแปลงที่ปลูกไว้ หญ้าสวนครัว หญ้าพื้นเมือง

อาหารข้น          ตามความเหมาะสม

หน้าแล้ง

อาหารหยาบ       หญ้าที่พอหาได้แต่ถ้าขาดใช้ฟางหมักยูเรีย หรือวัสดุเหลือใช้และผลพลอยได้ทางการเกษตรและอุตสาหกรรมที่เหมาะสม

อาหารข้น          ตามความเหมาะสม

หลักการให้อาหารแก่โคระยะให้นม

                   โดยทั่วไปเกษตรกรให้หญ้าและเสริมอาหารข้นอย่างพอเพียง จะทำให้โคสามารถผลิตน้ำนมได้อย่างมีประสิทธิภาพ อย่างไรก็ตามต้องคำนึงถึงผลตอบแทนด้วย ขอเสนอหลักการให้อาหารโคระยะให้นมโดยดูระดับการให้นมของแม่โค ดังนี้

                   ช่วงที่ 1   3 เดือนแรกของการให้นม (โคให้นมมาก) ปริมาณน้ำนมที่ผลิตได้ต่อวันจะเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จนถึงจุดสูงสุด เมื่อประมาณ 1.5-2 เดือน การให้อาหารข้นควรให้โดยเพิ่มขึ้นทุกวันในอัตราที่เพิ่ม ¾-1 กก./วัน จนกระทั่งให้ได้สูงสุดไม่เกิน 10-12 กก./วัน ควรแบ่งให้กิน 2-3 เวลา

                   ช่วงที่ 2 เป็นช่วงกลาง 4-5 เดือนของการให้นม โคจะให้นมลดลงการให้อาหารข้นควรปรับให้สัมพันธ์กับระดับการให้นม โดยพิจารณาเป็นรายตัว หรือจัดกลุ่มตามความสามารถในการผลิตนม ต้องมีการคำนวณอาหารหยาบที่จะให้กอ่นแล้วจึงคำนวณหาโภชนะที่ขาดจากอาหารข้น การกำหนดปริมาณอาหารข้นแต่ละวันควรปรับทุก ๆ เดือน

                   การให้อาหารโคนม ให้มีประสิทธิภาพสูงสุด ควรต้องคำนึงถึง

1.       ปริมาณการกินได้ที่แท้จริงของโค

2.       ชนิดและคุณภาพของโปรตีนในอาหารที่ให้

3.       ชนิดและคุณภาพ ของคาร์โบไฮเดรตที่โคกินได้

4.       ให้แร่ธาตุและวิตามินแก่โคตามความเหมาะของพื้นที่และวัตถุประสงค์

5.       พิจารณาการให้สารเสริมในโคที่ให้ผลผลิตสูง ๆ

ผู้เลี้ยงโคนมต้องไม่ยึดถือการให้อาหารเป็นกฎเกณฑ์ตายตัว ควรปรับการให้อาหารให้เหมาะสมตามสภาวะของการให้ผลผลิต สภาพของโค และอาหารสัตว์ในท้องถิ่น และการเปลี่ยนชนิดของการให้อาหารในโคนมโดยเฉพาะแม่โคนมบ่อยไม่เป็นผลดี

                   ช่วงที่ 3  1.5-2 เดือนสุดท้ายของการให้นม ช่วงนี้นมจะลดลงมากถ้าร่างกายสภาพสมบูรณ์ดี การให้อาหารดีและมากเกินความต้องการจะเป็นผลเสีย โคจะอ้วนและสิ้นเปลือง อาจจะลดอาหารข้นหรือหยุดให้กินให้แต่อาหารหยาบอย่างดีให้กินก็อาจจะพอเพียง

                    ช่วงที่ 4  ช่วงแห้งนม 2 เดือน แม่โคควรจะได้มีระยะพักประมาณ 2 เดือน ระหว่างนี้โคจะรักษาสภาพของร่างกายให้สมบูรณ์แต่ไม่อ้วน อาหารหยาบที่ให้อาจมีคุณภาพต่ำลงมาหน่อย และเสริมด้วยอาหารข้นในปริมาณแค่พอสำหรับดำรงสภาพของร่างกายให้สมบูรณ์ตามปกติเท่านั้นก็พอ ถ้าโคอ้วนมากมักจะมีประสิทธิภาพในการสืบพันธ์ไม่ดี และทำให้คลอดยาก แต่ในช่วง 2 สัปดาห์ก่อนคลอด ต้องให้อาหารข้นเพิ่มวันละ½ กก. หรือไม่เกิน 1-1.5 กก./100 กก. ของน้ำหนักตัว เพื่อจะให้โคปรับระบบทางเดินอาหารให้คุ้นเคยกับการจะได้รับอาหารข้น ซึ่งโคต้องการมากขึ้นเมื่อคลอดและเริ่มให้นม จะทำให้โคให้นมเต็มที่ตามขีดความสามารถของมัน

รูปที่ 1       แสดงการเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำนมที่ผลิตได้ ระดับอาหารที่กิน น้ำหนักของแม่โคและลูกในท้องตลอดรอบของการให้นมและการตั้งท้อง                

คุณค่าทางโภชนะของอาหารหยาบบางชนิด (% ของวัตถุแห้ง)

ดัดแปลงจาก : ฉลอง (2530), Dearl (1982), Wanapat and Topark – Ngarm (1985)  Wanapat (1987)

ตัวอย่างสูตรอาหารโคกำลังรีดนม (น้ำหนักสด)

* สามารถใช้ข้าวฟ่างทดแทนได้ทั้งหมด

* สามารถใช้กากเมล็ดฝ้ายหรือกากถั่วเหลือง ทดแทนได้ 50 % ของกากถั่วเหลืองในสูตรอาหารข้น

Last Updated on Thursday, 24 December 2009 09:28